1. Powěsć wo Krabaće

W Jitku pola Rakec běše před stami lětami chudy serbski pastyr žiwy. Dyrbješe husy pasć a druhdy tež prošerić. Tak dundajo přińdźe raz tež do Čorneho Chołmca. Tam hospodarješe w tak mjenowanym čertowym młynje po wšěm kraju wuwołany kuzłar. Naš hólc so młynkej njemało spodobaše, a wón wopraša so jeho tohodla: „Njeby při mni wostał? Nuza ći při mni žana njebudźe a nawuknyć móžeš wjele.“ Krabat bě zwólniwy a wosta jako dwanaty młynski w čertowym młynje. Poprawom běchu pak woni wšitcy wučomcy čorneho rjemjesła. A kóždy raz, hdyž bě so wučomniske a pruwowanske lěto minyło, jedyn z nich zahiny. Tež nětko měješe młynk jenož jědnaće wučomcow a Krabat dyrbješe njepołnu ličbu dopjelnić. 

Hólčec bě jara wobdarjeny a přiswoji sej bórze cyłu čornu wědomosć swojeho mištra. Ale jako lěto so nachileše bu Krabatej jasne, do kajkeho stracha bě so podał. W surowym straše mysleše a mysleše, doniž so skónčnje njedomasa na lesć. Wuprosy sej wot młynka něšto prózdnych dnjow, zo móhł staršeju wopytać, a chwataše dom.
Doma hólčec hórko płakaše: wón nochcyše bědnje skónčić, kaž před nim mnozy, a rozkładźe maćeri lesć. „Pójće, luba maći, ze mnu do Čorneho Chołmca a požadajće sej wot młynka, zo mje pušći. Młynk přeměni wšěch wučomcow do čornych rapakow, kiž změja hłójčku na lěwy bok. Ja sam pak budu so pod prawym křidłom skubać. Na tym mje spóznajeće.“ Wšo so sta, kaž bě syn rjekł. Jako mać w ćmowej stwi před rapakami steješe, činješe, kaž bě sej z Krabatom wotrěčała a hódaše prawje: „Tónle je mój syn!“ Čorny młynk křipješe njemdrje ze zubami ale dyrbješe Krabata pušćić. A tak chwataše hólčec zbožowny z maćerju domoj do Jitka. Ducy pak tykny kuzłarsku knihu młynka, koraktor, k sebi. Za to bu tutón jeho surowy njepřećel.

Doma namaka Krabat stare hubjenstwo a staru nuzu, dokelž pjenjez njebě a lědma k jědźi. „Nano, tak to njemóže wostać. Hdyž wy pjenjez nimaće, ja wam wobstaram“, praji hólčec. A tak so sta, zo steješe hižo bórze nan z tučnym wołom na Kulowskich skótnych wikach. Krabat bě so do čorneho skoća přeměnił. Nan předa woła za dobry pjenjez a hólc wućekny wikowarjej bórze na to jako łastojčka, do kotrejež bě so přeměnił. Něšto podobne skućichu nan a syn dalši króć, po tym, zo bě so něšto časa minyło. Krabat přeměni so do krasneho młodeho konja. Ale čorny młynk bě swojeho něhdyšeho wučomca wučušlił, wotkupi nanej kóń a lećeše wotsal. Njepomhaše ničo: Krabat dyrbješe přećiwo čornemu młynkej wojować, zo by jemu druhi raz wućeknył. Jako so młynk do kapona přeměni, zo by hólca w postawje zornjatka zežrał, přeměni so tón spěšnje do liški. Wón hrabny z błyskom kapona a roztorha jeho na častki. Tak zahiny wuwołany mišter z čertoweho młyna.

Po dobyću nad čornym młynkom dyrbješe Krabat kurwjerchej Sakskeje słužić a wućahny sobu do wójny přećiwo Turkam. Tola njepřećelej so poradźi, kurwjercha samoho zajeć. Generalojo běchu bjezradni, što měło so činić? „Dajće mi konja, ale skoku!“, zawoła Krabat. Přiwjedźechu konja a Krabat zběhny so z nim do powětra a přijěcha hač nad turkowske lěhwo. Jemu so poradźi, kurwjercha wumóžić a dopomha jemu k dobyću.
Jako dźak za rjekowske wumóženje dari kurwjerch Krabatej kubło we Wulkich Ždźarach. Wonaj wostaštaj dobraj přećelej a kuzłar doleća sej husto z wozom přez Kamjenc do Drježdźan na kralowski dwór.

Krabat nałožowaše na stary dźeń swoju wědomosć jenož hišće k lěpšemu swojich poddanow, kotřiž so z ratarstwom žiwjachu. Porjedźeše jim chudu, hłódnu rolu a zadźěwaše surowym njewjedram. Krótko před smjerću zhromadźi swojich swěrnych wokoło sebje a praji jim: „Hdyž moja duša z ćěła wuńdźe, njech dźeće na třěchu pohladać. Budźeće-li tam na wuhenju rapaka widźeć, budu zahubjeny, jeli pak běłeho kołpja, potom zbóžny.“ Wšitcy poddani stejachu w smjertnej hodźinje lubowaneho knjeza před domom zhromadźeni a čakachu. Ani dychać sej njezwěrichu. Tu zaklinča wot chorołoža pohrjebny chěrluš. Wšitkich woči pohladachu horje - a wuwidźachu běłeho kołpja.